1900 2039
khcn@ntt.edu.vn
Sáng ngày 27/6/2025, tại kỳ họp Quốc hội, với 435/438 đại biểu có mặt biểu quyết tán thành, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo đã chính thức được thông qua, gồm 73 điều, sẽ có hiệu lực từ ngày 1/10/2025.
Đây được xem là dấu mốc quan trọng, tạo hành lang pháp lý vững chắc cho việc xây dựng và vận hành hệ sinh thái khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong giai đoạn mới, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh, bền vững và mang tính đột phá trong bối cảnh toàn cầu đang bước vào kỷ nguyên kinh tế tri thức và chuyển đổi số sâu rộng.
Một bước tiến chính sách để bắt kịp và bứt phá
Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo không chỉ kế thừa những quy định đã được kiểm nghiệm trong thực tiễn, mà còn bổ sung nhiều điểm mới mang tính đột phá, phù hợp với xu thế phát triển khoa học toàn cầu và yêu cầu cấp thiết từ nội tại nền kinh tế. Theo đó, luật xác lập một tầm nhìn chiến lược: lấy khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo làm nền tảng và động lực chính cho phát triển quốc gia, hướng đến mục tiêu đưa Việt Nam trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo trong khu vực.
Một trong những điểm nhấn đầu tiên của luật là việc ưu tiên đầu tư phát triển hạ tầng khoa học và công nghệ hiện đại, bao gồm các phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia, các trung tâm nghiên cứu công nghệ cao, cũng như mở rộng kết nối giữa các viện nghiên cứu, trường đại học và khối doanh nghiệp. Việc hình thành các trung tâm nghiên cứu có năng lực quốc tế gắn liền với đào tạo nhân lực chất lượng cao được đặt là một trong những trụ cột chính để nâng cao sức cạnh tranh khoa học và công nghệ quốc gia.
Luật cũng đề cập cụ thể đến việc đưa các trường đại học trở thành hạt nhân nghiên cứu và đổi mới, thay vì chỉ là nơi đào tạo truyền thống. Việc kết nối hiệu quả giữa giáo dục đại học, nghiên cứu khoa học và doanh nghiệp sẽ góp phần hình thành một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo đồng bộ và thực chất.
Chấp nhận rủi ro để thúc đẩy sáng tạo – Một bước đi táo bạo
Một nội dung mang tính đột phá lớn của luật lần này là việc chính thức xác lập cơ chế pháp lý về chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo. Theo đó, tổ chức và cá nhân thực hiện nhiệm vụ khoa học, nếu tuân thủ đầy đủ quy trình, không gian lận, không vi phạm pháp luật và sử dụng đúng mục đích nguồn kinh phí, sẽ được miễn trách nhiệm hành chính, dân sự khi kết quả nghiên cứu không đạt như kỳ vọng.
Đặc biệt, luật còn quy định loại trừ trách nhiệm hình sự đối với các rủi ro phát sinh trong quá trình nghiên cứu, thử nghiệm, triển khai công nghệ mới – với điều kiện người thực hiện đã làm đúng quy trình và có biện pháp phòng ngừa rủi ro theo quy định. Đây là bước tiến vượt bậc, thể hiện sự thấu hiểu của cơ quan lập pháp với đặc thù của hoạt động sáng tạo – nơi mà thất bại là điều không thể tránh khỏi và đôi khi lại là một phần thiết yếu của hành trình đổi mới.
Khuyến khích mạo hiểm – Ưu tiên công nghệ đột phá
Lần đầu tiên trong hệ thống pháp luật Việt Nam, luật đã đề cập rõ ràng đến việc khuyến khích nghiên cứu mạo hiểm và đầu tư vào các công nghệ đột phá thông qua các cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, chia sẻ rủi ro, và hỗ trợ tài chính đặc thù. Các công nghệ có tiềm năng chiến lược như trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, công nghệ sinh học, vật liệu mới, năng lượng sạch… sẽ được ưu tiên bố trí nguồn lực đầu tư, tạo điều kiện phát triển nhanh, đi trước đón đầu xu thế toàn cầu.
Doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp khoa học công nghệ và khởi nghiệp sáng tạo, được xác định là trung tâm của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Luật quy định rõ vai trò kiến tạo của Nhà nước, từ thể chế đến hạ tầng và tài chính, nhằm hỗ trợ khu vực tư nhân khai thác tài sản trí tuệ, mô hình kinh doanh mới và các giải pháp công nghệ tiên tiến phục vụ phát triển kinh tế.
Khoán chi linh hoạt – Trao quyền và trách nhiệm
Một điểm mới nổi bật khác là cơ chế khoán chi linh hoạt trong quá trình thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu khoa học và công nghệ. Theo đó, nhiệm vụ có thể khoán đến sản phẩm cuối cùng hoặc khoán từng phần theo nội dung cụ thể. Cơ quan, tổ chức chủ trì được tự quyết trong việc phân bổ kinh phí, điều chỉnh giữa các hạng mục, miễn là đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả sử dụng vốn.
Đặc biệt, luật cho phép sử dụng kinh phí nghiên cứu để thuê chuyên gia trong nước và quốc tế theo thỏa thuận, không bị ràng buộc bởi các định mức cứng nhắc như trước. Điều này giúp mở rộng khả năng tiếp cận chất xám toàn cầu, tạo điều kiện để các tổ chức khoa học Việt Nam hội nhập sâu rộng và nhanh chóng hơn với trình độ nghiên cứu quốc tế.
Đổi mới trong quản trị và định hướng từ thị trường
Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng, điểm khác biệt lớn nhất của Luật lần này là việc đặt “đổi mới sáng tạo” ngang hàng với khoa học và công nghệ, coi đây là cấu phần không thể thiếu và có tác động lan tỏa mạnh mẽ. Không chỉ là sản phẩm của các nhà khoa học, đổi mới sáng tạo được nhìn nhận như một nỗ lực toàn xã hội, liên quan chặt chẽ đến khởi nghiệp sáng tạo, chuyển đổi số, mô hình kinh doanh mới và tăng trưởng xanh.
Nếu khoa học và công nghệ là nền móng, thì đổi mới sáng tạo chính là động lực thúc đẩy, lan tỏa hiệu quả – với tiềm năng đóng góp tới 3/4 trong tổng tỷ trọng 4% của lĩnh vực này vào GDP.
Luật cũng thể hiện bước chuyển từ quản lý đầu vào sang đánh giá hiệu quả đầu ra, nhấn mạnh đến việc trao quyền sở hữu kết quả nghiên cứu cho tổ chức, cá nhân thực hiện, qua đó khuyến khích thương mại hóa, khai thác và tái đầu tư vào nghiên cứu. Người làm nghiên cứu được hưởng tối thiểu 30% thu nhập từ sản phẩm ứng dụng, đồng thời được miễn hoặc giảm thuế thu nhập cá nhân từ khoản này.
Một hành lang pháp lý mở – Một cơ hội lớn cho tương lai
Việc thông qua Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo vào thời điểm chỉ còn ba tháng trước khi kết thúc kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội giai đoạn 2021–2025 được xem là bước chuẩn bị quan trọng, mở đường cho giai đoạn chiến lược mới 2026–2030. Luật không chỉ phản ánh sự thay đổi trong tư duy lập pháp, mà còn thể hiện sự cam kết mạnh mẽ của Đảng, Nhà nước đối với việc đặt tri thức, sáng tạo và khoa học vào vị trí trung tâm trong chiến lược phát triển quốc gia.
Trong một thế giới mà cạnh tranh ngày càng phụ thuộc vào năng lực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Việt Nam đang chọn con đường đầy thách thức nhưng nhiều triển vọng – dám nghĩ khác, làm khác và tiên phong trong khai phá những giá trị mới.
Viết Phan – KHCN
